ભારતના પડોશમાં ચાલી રહેલી રાજકીય અને આર્થિક અશાંતિએ સમગ્ર વિશ્વનું ધ્યાન ખેંચ્યું છે. શ્રીલંકાની આર્થિક અને રાજકીય દુર્દશા પર ભારતની પણ નજર છે. ભારતની ચિંતા એ વાતને લઈને પણ છે કે ચીને આનો લાભ ન ઉઠાવવો જોઈએ. શ્રીલંકામાં ખાદ્ય પદાર્થોના ભાવ આસમાને છે. સાથે જ રાજકીય માહોલને લઈને પણ લોકોમાં રોષ જોવા મળી રહ્યો છે. રાજકીય ઉથલપાથલ અને આર્થિક મુશ્કેલીઓ વચ્ચે ઝૂલતા આ દેશની હાલત કેમ આવી પડી છે તે જાણવું ખૂબ જ જરૂરી છે. કારણ કે એક સમયે શ્રીલંકા પ્રગતિના પંથે ઝડપથી આગળ વધી રહ્યું હતું. જો નિષ્ણાંતોનું માનીએ તો આ સ્થિતિ માટે શ્રીલંકા પોતે જ જવાબદાર છે.
શ્રીલંકાના અર્થતંત્રમાં પર્યટનની વિશેષ ભૂમિકા
નિષ્ણાંતોના મતે, આ દુર્દશાનું એક કારણ વિશ્વમાં કોરોના મહામારીનો ફેલાવો હતો, જેના પર કોઈનું નિયંત્રણ નહોતું. તેની અસર સમગ્ર વિશ્વમાં જોવા મળી હતી. ઓબ્ઝર્વર રિસર્ચ ફાઉન્ડેશનના પ્રોફેસર હર્ષ વી પંત કહે છે કે શ્રીલંકાની અર્થવ્યવસ્થા પ્રવાસન પર આધારિત છે. આ સ્થળની પ્રાકૃતિક સુંદરતા જોવા માટે દુનિયાભરમાંથી લોકો અહીં આવે છે. અહીં જીડીપીમાં પ્રવાસનનો હિસ્સો લગભગ 12.5 ટકા છે. કોરોના પહેલા તેની સ્પીડ ઘટી ન હતી. પરંતુ વિશ્વવ્યાપી પ્રતિબંધોએ તેને પાટા પરથી ઉતારી દીધો. આ પછી સરકાર દ્વારા લેવામાં આવેલા પગલાઓએ પણ સ્થિતિ વધુ ખરાબ કરી.
પ્રગતિના માર્ગ પર હતું શ્રીલંકા
શ્રીલંકા લાંબા સમયથી ગૃહયુદ્ધની ઝપેટમાં છે. આ પછી પણ આ દેશ ઘણા દેશો કરતા વધુ ઝડપથી આગળ વધ્યો છે. શ્રીલંકાએ સંયુક્ત રાષ્ટ્ર માનવ વિકાસ સૂચકઆંકમાં પણ સારું પ્રદર્શન કર્યું છે. પ્રોફેસર પંત કહે છે કે શ્રીલંકાની દુર્દશાનું કારણ તેની ખોટી નીતિઓ છે. શ્રીલંકાની કમનસીબીના સંકેતો પહેલાથી જ દેખાઈ રહ્યા હતા.
ટેક્સ દરમાં ઘટાડો
શ્રીલંકાની આવકને સૌથી વધુ નુકસાન ટેક્સના દરમાં થયેલા ઘટાડાથી થયું છે. વૈશ્વિક ક્રેડિટ રેટિંગ એજન્સીઓએ પણ સરકારના નિર્ણય પર સવાલ ઉઠાવ્યા હતા. આ નિર્ણયને કારણે, શ્રીલંકાની આંતરરાષ્ટ્રીય નાણાકીય વ્યવસ્થામાંથી સસ્તા દરે નાણાકીય સંસાધનો એકત્રિત કરવાનું મુશ્કેલ બન્યું. ચીને આ પરિસ્થિતિઓનો ફાયદો ઉઠાવ્યો અને શ્રીલંકા ચીન પર નિર્ભર બની ગયું. પહેલેથી જ દેવાના બોજ હેઠળ દબાયેલો આ દેશ વધુ દેવાદાર બન્યો.
ખોટી કૃષિ નીતિ
કૃષિ ક્ષેત્રે લાગુ કરવામાં આવેલી ખોટી નીતિઓનો માર પણ દેશને ભોગવવો પડ્યો હતો. સરકારે રાસાયણિક ખાતરના ઉપયોગ પર પ્રતિબંધ મૂક્યો. આની સીધી અસર ખેતી અને અનાજ સંગ્રહ પર પડી. સરકારે એ હકીકતને નજરઅંદાજ કરી કે રાતોરાત જૈવિક ખેતી તરફ આગળ વધવું શક્ય નથી. પરિણામે પરંપરાગત કૃષિ ઉત્પાદન પાછળ રહી જાય છે. જોકે, બાદમાં સરકારે પોતાનો નિર્ણય પાછો ખેંચી લીધો હતો, પરંતુ ત્યાં સુધીમાં ઘણું મોડું થઈ ચૂક્યું હતું. દેશમાં ખાદ્ય સંકટના સંકેતો દેખાવા લાગ્યા હતા. અત્યારે દેશ ખાદ્યપદાર્થોની ગંભીર કટોકટીનો સામનો કરી રહ્યો છે અને અર્થવ્યવસ્થા પણ ખરાબ રીતે પડી ભાંગી છે.
ચીન સાથે ભારે પડી મિત્રતા
શ્રીલંકાની દુર્દશાનું એક કારણ રાજપક્ષે પરિવારની ચીન સાથે વધુ પડતી નિકટતા છે. શ્રીલંકાએ ચીનના કારણે ભારત જેવા જૂના મિત્રથી પોતાને દૂર રાખવાનું કામ કર્યું. હવે જ્યારે શ્રીલંકા ગરીબીની ધાર પર ઉભું છે, ત્યારે ચીને તેના તરફ પીઠ ફેરવી લીધી છે. હાલમાં ચીન આ સ્થિતિ પર દુર દુરથી ખેદ વ્યક્ત કરી રહ્યું છે. ચીને શ્રીલંકાને આપવામાં આવેલી લોન પર કોઈ છૂટ આપવાનો સ્પષ્ટ ઈન્કાર કરી દીધો છે. સાથે હવે શ્રીલંકાએ ફરીથી ખરાબ સમયમાં ભારતને યાદ કર્યું છે.
મુશ્કેલ સમયમાં ભારતને યાદ કર્યું
ભારતે પણ પોતાની ફરજ સારી રીતે નિભાવી છે. ભારતે શ્રીલંકાને આવશ્યક ચીજવસ્તુઓના પુરવઠા માટે ક્રેડિટ લાઇન આપી છે. ભારત શ્રીલંકાને હજારો ટન ચોખા અને ડીઝલ પેટ્રોલ સહિત ખાદ્ય ચીજો પણ મોકલી રહ્યું છે. ભારતે આ વર્ષના પ્રથમ બે મહિનામાં જ શ્રીલંકાને 6,500 કરોડ રૂપિયાની લોન આપી છે. આ સિવાય આગામી દિવસોમાં ભારત શ્રીલંકાને 7,500 કરોડ રૂપિયાની લોન આપશે.